กับตนกล่าวแล้วในที่นี้ ถวายพระผู้มีพระภาคเจ้า. พระผู้มีพระภาคเจ้า
ทรงทำคำนั้นให้เป็นอัตถุปปัตติเหตุเกิดเรื่องแล้ว จึงทรงแสดงธรรมโดย
พิสดารโปรดบริษัทที่ประชุมกัน. พระธรรมเทศนานั้นได้มีประโยชน์แก่
มหาชนแล.
จบอรรถกถาอาจามทายิกาวิมาน

4. จัณฑาลิวิมาน

ว่าด้วยจัณฑาลิวิมาน

[21] พระมหาโมคคัลลานเถระได้กล่าวคาถาสองคาถาว่า
ดูก่อนนางจัณฑาลี ท่านจงถวายอภิวาทพระ-
บาทยุคลของพระโคดมผู้มีพระเกียรติยศ พระผู้เป็น
พระพุทธเจ้าองค์ที่ 7 ประทับยืนอยู่เพื่อทรง
อนุเคราะห์ท่านคนเดียว ท่านจงทำใจให้เลื่อมใสยิ่ง
ในพระพุทธเจ้า ผู้เป็นพระอรหันต์ คงที่ แล้วจง
ประคองอัญชลีถวายอภิวาทโดยเร็วเถิด ชีวิตของท่าน
ยังน้อยเต็มที.
เพื่อจะแสดงประวัติของนางจัณฑาลีนั้นโดยตลอด พระสังคีติกาจารย์
จึงกล่าวคาถาสองคาถานี้ว่า
หญิงจัณฑาลีผู้นี้ อันพระมหาเถระผู้มีตนอัน
อบรมแล้ว ดำรงไว้ซึ่งสรีระอันที่สุด ตักเตือนแล้ว

จึงถวายบังคมพระบาทยุคลของพระโคดม ผู้มีพระ-
เกียรติยศ แม่โคได้ขวิดนางในขณะที่กำลังยืนประ-
คองอัญชลี นมัสการพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้ส่อง
แสงสว่างในโลกมืด.
เพื่อประกาศเรื่องไปของตน เทพธิดาจึงกล่าวว่า
ข้าแต่ท่านวีรบุรุษผู้มีอานุภาพมาก ดีฉันถึงแล้ว
ซึ่งเทวฤทธิ์ เข้ามาหาท่านผู้สิ้นอาสวะปราศจาก
กิเลสธุลี เป็นผู้ไม่หวั่นไหว นั่งเร้นอยู่ผู้เดียวในป่า
ขอไหว้ท่านผู้นั้นเจ้าค่ะ.
พระมหาโมคคัลลานเถระจึงกล่าวกะนางนั้นว่า
ดูก่อนเทพธิดาผู้สวยงาม ท่านเป็นใคร มีรัศมี
ดังทองงามรุ่งโรจน์ มีเกียรติยศมาก งามตระการ
มิใช่น้อย แวดล้อมด้วยหมู่อัปสรพากันลงมาจาก
วิมาน จึงไหว้อาตมา.
เทพธิดานั้น ถูกพระมหาเถระถามอย่างนี้ จึงกล่าวคาถา 4 คาถาว่า
ท่านเจ้าขา ครั้งเกิดเป็นมนุษย์อยู่ในมนุษยโลก
ดิฉันเป็นหญิงจัณฑาล ถูกท่านผู้เป็นวีรบุรุษส่งไปเพื่อ
ถวายบังคมพระบาทของพระพุทธเจ้า ดีฉันได้ถวาย
บังคมพระบาทยุคล ของพระโคดมผู้เป็นพระอรหันต์
มีพระเกียรติยศอันงาม ครั้นได้ถวายบังคมพระบาท
ยุคลแล้ว จุติจากกำเนิดหญิงจัณฑาลก็เข้าถึงวิมาน
อันจำเริญโดยประการทั้งปวง ในเทวอุทยานมีนามว่า

นันทนวัน เทพอัปสรประมาณพันหนึ่งพากันมายืนห้อม
ล้อมดีฉัน ดีฉันเห็นผู้ประเสริฐเลิศกว่าเทพอัปสรนั้น
โดยรัศมี เกียรติยศ และอายุ ดีฉันได้กระทำ
กัลยาณธรรมไว้มาก มีสติสัมปชัญญะ ท่านเจ้าข้า
ดีฉันมาในโลกครั้งนี้ ก็เพื่อถวายนมัสการท่านปราชญ์
ผู้ประกอบด้วยความกรุณาเจ้าค่ะ เทพธิดานั้น ครั้น
กล่าวถ้อยคำนี้แล้ว เป็นผู้ประกอบด้วยความกตัญญู
กตเวที ไหว้เท้าทั้งสองของพระมหาโมคคัลลานเถระ
องค์อรหันต์แล้วก็อันตรธานไป ณ ที่นั้นนั่นเอง.
จบจัณฑาลิวิมาน

อรรถกถาจัณฑาลิวิมาน

จัณฑาลิวิมานมีคาถาว่า จณฺฑาลิ วนฺท ปาทานิ ดังนี้เป็นต้น.
จัณฑาลิวิมานนั้นเกิดขึ้นอย่างไร ?
พระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ ณ กรุงราชคฤห์ ในเวลาใกล้รุ่ง
ทรงเข้ามหากรุณาสมาบัติ ที่พระพุทธเจ้าปฏิบัติกันมาแล้ว เมื่อทรงออก
แล้วตรวจดูโลกอยู่ ได้ทรงเห็นหญิงจัณฑาลแก่คนหนึ่ง ซึ่งอยู่ใน
จัณฑาลิคาม ในนครนั้นนั่นเองสิ้นอายุ ก็กรรมของนางที่นำไปนรก
ปรากฏชัดแล้ว. พระองค์ทรงมีพระทัยอันพระมหากรุณาให้ขะมักเขม้นแล้ว
ทรงดำริว่า เราให้นางทำกรรมอันนำไปสู่สวรรค์ จักห้ามการเกิดใน
นรกของนางด้วยกรรมนั้น ให้ดำรงอยู่บนสวรรค์ จึงเสด็จเข้าไป